بزرگداشت روانشاد قمر آریان

به گزارش روابط عمومی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، مراسم بزرگداشت روانشاد سرکار خانم قمر آریان عضو شورای عالی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، در این مرکز برگزار شد .قمر آریان، همسر زنده‌یاد عبدالحسین زرین‌کوب روز چهارشنبه 23 فروردین‌ماه در سن 90 سالگی از دنیا رفت.
این نویسنده معاصر در سال 1301 در شهر مشهد متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به پایان رسانید. حدود سه سال در دانش سرای مقدماتی دختران مشهد به تدریس مشغول بود و سپس برای ادامه تحصیل عازم تهران شد.در سال 1327 از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به اخذ درجه لیسانس نائل و سپس به دوره دکتری ادبیات وارد شد.
وی در محضر اساتیدی همچون بدیع‌الزمان فروزانفر، احمد بهمنیار، علی‌اصغر حکمت، جلال همایی، محمد معین، ذبیح‌اللـه صفا، حسین خطیبی درس آموزی می کرد ، همچنین در زبانهای باستانی از علوم اساتیدی همچون پورداود، مقدم و صادق‌کیا بهره‌مند شد.
زنده یاد  آریان رساله دکتری خود را که موضوع آن مسیحیت و تاثیر آن در ادب فارسی است، در سال 1337 با درجه بسیار خوب گذرانید.
مقالات، اشعار و ترجمه‌های وی در مجلات ادبی تهران از جمله یغما، سخن، مهرگان، مروارید و راهنمای کتاب به چاپ رسیده است .
کمال‌الدین بهزاد (تحقیق در احوال و آثار بهزاد در محیط هرات عهد شاهرخ) ،چهره مسیح در ادب فارسی ،ترجمه کتاب شرق نزدیک در تاریخ (یک سرگذشت پنج هزار ساله اثر پروفسور فیلیپ حتی استاد سابق دانشگاه پرینستون) ، ترجمه کتاب جهان اسلام اثر برتولد اشپولر از جمله اثار تالیفی و ترجمه ای وی به شمار می روند.
چه کسی را دوست دارید (پاسخ به اقتراح مجله سخن) ، طومارهای بحرالمیت ترجمه از کارل گئورک ، لغت‌نامه آئین مسیح در زبان فارسی ، ایران و سیاحت نامه‌ها و به یاد شادروان حمید زرین‌کوب از جمله مقالاتی هستند که از وی به چاپ رسید.

یاحقی: «شاهنامه» نبض زبان فارسی است

به گزارش ایبنا، نشست تخصصی «شاهنامه و زبان فارسی»  با حضور  محمدجعفر یاحقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر قطب علمی فردوسی‌شناسی و ادبیات خراسان، ابوالفضل خطیبی، عضو شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، علی رواقی، پژوهشگر و مولف «فرهنگ شاهنامه» و جمعی از علاقه‌مندان این حوزه در تالار اجتماعات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در ابتدای این جلسه، یاحقی اشاره‌ای به برنامه‌های برگزار شده به مناسبت 25 اردیبهشت، روز بزرگداشت فردوسی، در مشهد داشت و در ادامه گفت: در زبان فارسی شاعری جامع چون فردوسی وجود ندارد، البته شاعران بزرگی چون حافظ و مولانا در زبان فارسی ظهور کرده‌اند، اما جایگاه فردوسی با هیچ‌یک از این شاعران قابل مقایسه نیست.
وی افزود: اگر بر عظمت و حجم اثر سترگ فردوسی یعنی «شاهنامه» قدمت و دیرینگی آن‌را نیز بیافزاییم، اهمیت «شاهنامه» تثبیت می‌شود.
یاحقی از «شاهنامه» به عنوان کهن‌ترین اثر منظوم فارسی نام برد و اظهار داشت: فردوسی «شاهنامه» را حدود سال‌های 370 تا 400 هجری سروده و این در حالی است که در آن تاریخ زبان فارسی تازه شکل گرفته است.
وی به آثار منظوم پیش از «شاهنامه» اشاره و تشریح کرد: از میان حجم بالای اشعار و منظومه‌هایی که به رودکی نسبت می‌دهند، متاسفانه چیزی به دست ما نرسیده است. هرچند این شاعر بزرگ نیز در قالب‌های متنوع سروده‌هایی داشته است، اما تنها حدود هزار بیت از اشعار این شاعر را کم و بیش در اختیار داریم.
این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین اگر مجموع اشعار شاعران پیش از فردوسی و از زمان رودکی را نیز در نظر بگیریم، تعداد آن‌ها به بیش از سه هزار بیت نخواهد رسید و این موضوع در مقایسه با کار فردوسی و شاهکاری چون «شاهنامه» که حدود 60هزار بیت دارد، بسیار ناچیز است.
وی با تاکید بر این موضوع که «شاهنامه» کامل‌ترین اثر منظوم زبان فارسی در آغاز شکل‌گیری این زبان است، توضیح داد: در خون و تبار ایرانی همواره شعر وجود داشته و هرچند پیشینه شعر فارسی به پیش از اسلام باز می‌گردد، اما از صدر اسلام نیز شعر فارسی در جریان بوده است. از سوی دیگر زبان فارسی زبانی چند هزار ساله است.
یاحقی بار دیگر از «شاهنامه» به عنوان کهن‌ترین اثر منظوم فارسی یاد کرد و گفت: در حوزه نثر پیش از «شاهنامه» چند اثر کامل وجود داشته است، اما «شاهنامه» نبض زبان فارسی است و حس فرهنگی ویژه‌ای را با خود منعکس می‌کند و تمامیت ویژه فرهنگی را در خود دارد.
وی ادامه داد: دایره زبانی فردوسی بسیار وسیع و گسترده است و حتی شاعرانی بزرگ پس از او چون نظامی نیز در این حوزه به پای فردوسی نمی‌رسند.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره دیگر ویژگی‌های «شاهنامه» اظهار داشت: تنوع پیشوندها، مفردات، ترکیبات، سازه‌ها و واژه‌سازی زبانی در «شاهنامه» بیش از هر اثر دیگری است. همچنین دایره واژگان این اثر از دیگر آثار بسیار افزون‌تر است. در جایی خوانده‌ام «شاهنامه» بیش از 10 هزار واژه غیر مکرر دارد.
وی توضیح داد: تنوع زبانی در «شاهنامه» بسیار است و برهمین اساس سازه نخستین زبان فارسی را در «شاهنامه» می‌یابیم. از سوی دیگر عظمت «شاهنامه» به لحاظ واژگان و امکانات واژه‌سازی که سبب زایش و گسترش زبان فارسی است، نسبت به دیگر آثار برتری دارد.
یاحقی تاثیر اساسی «شاهنامه» بر زبان فارسی را در افزودن رنگ حماسی به زبان فارسی دانست و گفت: بسیاری از تعبیرات امروزی در زبان فارسی بنیاد حماسی دارند و زبان فارسی آن‌را مدیون فردوسی است. تعبیرهایی چون کمر بستن به کاری، سپر افکندن یا سینه سپر کردن از این جمله‌اند؛ البته اگر به زبان آرکائیک و سنت‌گرایانه نگاه کنیم چنین تعبیرهایی بسیار بیشترند. 
این پژوهشگر در ادامه به یکی از مقاله‌هایش با عنوان «شاهنامه در ضرب‌المثل‌های فارسی» اشاره و تصریح کرد: بیش از 130 ضرب‌المثل از میان ضرب‌المثل‌های زبان فارسی ریشه در «شاهنامه» دارند و همچنین بسیاری از آن‌ها برگرفته از بیت‌ها یا مصرع‌های این اثر بزرگ اند.
یاحقی همچنین گفت: فردوسی پیش از خلق «شاهنامه» ابیات دیگری نیز داشته و بسیاری زمان سرایش داستان «بیژن و منیژه» را پیش از به نظم کشیدن «شاهنامه» می‌دانند که بعدها فردوسی آن‌را در پیکره «شاهنامه» جای داده است.
وی در ادامه با تاکید بر تکیه زبان فارسی به اثری چون «شاهنامه» اظهار داشت: زبان فارسی با تکیه بر این اثر توانست موقعیت خودش را در میان دیگر زبان‌هایی که پس از اسلام ایجاد شدند، حفظ کند؛ البته بحث بر سر قالب زبان نیست. این قالب تنها یک ظرف است و آن‌چه اهمیت دارد مظروف آن یعنی فرهنگ ایرانی –اسلامی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: «شاهنامه» هرگز به جنگ یا رویارویی با فرهنگ یا زبان ویژه‌ای نپرداخته است. برخی می‌اندیشند «شاهنامه» برای مقابله با زبان عربی به نظم کشیده شده است، اما «شاهنامه» مروج فرهنگ ایرانی- اسلامی است. همچنین این اثر با زبان عربی هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی را ایجاد کرده است. از یک سو از این زبان بهره گرفته و از سوی دیگر به آن کمک کرده است.
وی افزود: اگر پژوهشی در حوزه تطبیقی و میان زبان فارسی و عربی باتوجه به اثری چون «شاهنامه» صورت بگیرد، نفوذ این اثر بر زبان عربی مشخص می‌شود.
یاحقی در ادامه به بحث اندیشه‌های اسلامی و فرهنگ اسلامی در «شاهنامه» اشاره و تشریح کرد: بسیاری از این مفاهیم را فردوسی به زیبایی در «شاهنامه» درج کرده است و تنها افرادی می‌توانند آن‌را تشخیص دهند که پشتوانه محکمی نسبت به این مفاهیم یا آیات قرآنی داشته باشند. در حقیقت فردوسی این مفاهیم را از فرهنگ اسلامی گرفته و از آنِ خود و به فرهنگ ایرانی- اسلامی بدل کرده است.
وی یادآور شد: البته نباید فراموش کرد که بسیاری از این مفاهیم چون صداقت، پاکی و درستی در ایران پیش از اسلام و به بیان بهتر در تمامی ادیان الهی وجود داشته و فردوسی نیز به خوبی فرهنگ ایرانی را می‌شناخته است.
مدیر قطب فردوسی‌شناسی مشهد، هنر فردوسی را بهره‌گیری از میراث گران‌سنگ فرهنگ اسلامی معرفی کرد و توضیح داد: فردوسی از این میراث بهره بسیاری گرفته و رنگ و بوی ایرانی ویژه‌ای به آن بخشیده است. به‌گونه‌ای که تعالیم اسلامی از طریق زبان فارسی به تمامی قلمرو فارسی زبانان و مملکت‌هایی که به‌‌طور کامل با زبان فارسی بیگانه بوده‌اند، اشاعه یافته است.
وی از «شاهنامه» به عنوان اثری مردمی یاد کرد و گفت: این اثر به اعماق جامعه زمان خود نفوذ کرده و در آن زمان به جای همه رسانه‌ها کاربرد داشته است. از سوی دیگر «شاهنامه» کتابی بی‌آلایش است و هیچ نوع بدآموزی ندارد؛ چراکه فردوسی کمال دقت و رعایت اخلاق را در بیان تمامی مطالب آن داشته است.
یاحقی در ادامه اظهار داشت: معتقدم «شاهنامه» ستون فقرات پیکره زبان فارسی است و در تمام جزئیات این زبان نیز نفوذ کرده و برهمین اساس به پیکره فرهنگ ما نیز کیان ویژه‌ای بخشیده است.
وی در پایان افزود: زبان فارسی وام‌دار و مدیون فردوسی است؛ چراکه این شاعر با شاهکار خود در عمق جامعه خودش نفوذ کرد و از سوی دیگر در «شاهنامه» می‌توانیم ایران و فرهنگ ایرانی- اسلامی را به خوبی ببینیم.

روضه منوره امام رضا (ع)

سید محسن میرزاده
حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) بیش از هزار و دویست سال است که به عنوان یکی از اماکن مقدس و مذهبی در ایران بر شیفتگان و محبان اهل بیت پیامبر گرامی اسلام (ص) پرتو افشانی می کند و میلیونها دل را از سراسر جهان در قرون و اعصار به طرف خود جلب کرده است و روز به روز بر شکوه و وسعت آن افزوده می شود.
شکل گیری حرم مطهر امام رضا (ع) از اوائل قرن پنجم هجری قمری با ساخت بنای زیبا و باشکوه روضه منوره بر فراز مرقد شریف حضرت آغاز شد، و این اولین و قدیمی ترین بنای حرم مطهر محسوب می شود، روضه منوره که پذیرای پیکر مطهر حضرت امام رضا (ع) شده است و معنوی ترین نقطه حرم، محسوب می شود زیر گنبدی زرین و باشکوه قرار دارد که هسته مرکزی بناهای آستان قدس رضوی را تشکیل می دهد. این بنا تقریباً به شکل مربع می باشد و پس از توسعه به حدود 139 متر مربع افزایش یافته است.
یکی از کارشناسان واحد حرم شناسی حرم مطهر امام رضا (ع) گفت: ساخت روضه منوره حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) به سال 400 هجری بر می گردد.
به گزارش روابط عمومی پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس رضوی سید محسن میرزاده افزود: شکل گیری و ساخت بنای حرم مطهر رضوی با ساخت روضه منوره در اوایل قرن پنجم هجری قمری آغاز شده است و نخستین و قدیمی ترین بخش حرم روضه منوره می باشد. روضه منوره همان بنای چهار دیواری اطراف ضریح مطهر است که مرقد شریف حضرت رضا (ع) در طبقه زیرین آن واقع شده است و هسته ی مرکزی بناهای آستان قدس محسوب می شود. سقف این بنا، قبه نام دارد و ارتفاع آن از کف روضه منوره تا سقف، حدود 18 متر می باشد. بر فراز قبه در قرن ششم هجری قمری گنبد با شکوه حرم مطهر و مناره کنار آن ساخته شد. ارتفاع گنبد از کف روضه منوره تا تیزی گنبد حدود 31 متر است و بین قبه (پوشش اول )و گنبد ( پوشش دوم ) 13 متر فضای خالی وجود دارد.

تزئینات روضه منوره:
کف روضه منوره با بهترین سنگ مرمر پوشیده شده است. دیواره های روضه منوره با کاشی های زرین فام ممتاز و نفیس سنجری تزیین شده است. این کاشی ها به صورت هشت ضلعی، شش ضلعی و کوکبی با رنگهای متنوع و مزین به احادیثی از معصومین (ع)، نام کاشیکار و تاریخ کاشیکاری می باشد، قدمت این کاشی ها به قرن ششم هجری قمری ( سال 512 ) بر می گردد.
بالاتر از کاشی های ازاره کتیبه هایی نفیس از همان جنس کاشی های سنجری نصب شده است. این کتیبه های برجسته زیبا از قرن هفتم هجری به یادگار مانده است و دربردارنده آیاتی از قران و و احادیثی از معصومین (ع)، نام خطاط و تاریخ نوشتن کتیبه ها است .
بالای کتیبه های تاریخی زرین فام، کتیبه ای با خط نستعلیق روی سنگ مرمر با عرض 40 سانتیمتر حاوی قصیده ای از مرحوم دبیر الملک و اشعاری از مرحوم دکتر قاسم رسا ملک الشعرای آستان قدس رضوی به صورت هنرمندانه حجاری شده و نصب شده است.
دور دیواره روضه منوره بالای صفه ها کتیبه بسیار زیبایی با خط ثلث سوره مبارکه جمعه توسط علیرضا عباسی از خطاطان مشهور دوره صفویه نوشته شده است. این کتیبه گچبری در دوره قاجاریه با ظرافت خاصی آینه کاری شده است.
سقف حرم در گذشته با نقاشی بسیاز زیبایی از دوره صفویه و افشاریه تزئین شده بود که در سال 1275 هجری قمری با همت میرزا صادق قائم مقام نوری با هنر آینه کاری پوشیده شد.
در دیوارهای حرم مطهر رضوی قاب های شیشه ای قرار دارد که در داخل این قاب ها اشیائی گرانبها ، قدیمی و با ارزش نگهداری می شود، این أشیا در زمان های قدیم توسط ارادتمندان و شیفتگان حضرت رضا (ع) به حرم این امام همام اهدا شده است.

صفه های روضه منوره:
در اطراف روضه منوره چهار صفه غربی، شرقی، شمالی و جنوبی قرار گرفته است که این صفه ها ارتباط روضه منوره را به رواق های حرم مطهر رضوی برقرار می سازد. این صفه ها از طرف جنوب و جنوب غربی به رواق تاریخی دار الحفاظ ، از طرف شرق به رواق حاتم خانی، از طرف شمال به رواق دار الفیض و رواق دار الشکر و از طرف غرب به مسجد تاریخی بالاسر منتهی می شوند.

محراب های تاریخی و نفیس روضه منوره:
در مجموعه روضه منوره حضرت رضا (ع) سه محراب زرین فام وجود داشت که طی فعالیتهای عمرانی در سال 1342 شمسی از دیوار بنا جدا شده و هم اکنون در موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود. این محراب ها به روش قالب ریزی شکل گرفته و سطح آنها با قاب های کتیبه دار و نقوش اسلیمی و ستون نما و طاق نما مزین شده است. سطح این محراب ها دارای کتیبه هایی با مضامین ادعیه، آیات، احادیث، نام سفارش دهنده و بانی و سازنده آن می باشد.